Сандық дәуірдегі медиасауаттылық – бұл неге маңызы?

XXI ғасырдың адамы болу – толассыз ақпарат әлемінде өзімізді медианың құралына емес, медианы өзіміздің құралымызға айналдыра білу. Біреулер үшін медиа әлемінде адаспай керек ақпаратты табудың өзектілігі жоқ болса, енді біреулері үшін дамыған заманда медиалық сауаттылығын арттыру ең маңызды қабілет болып табылады. Медиасауатты адам болу - заман талабы десем артық болмас. Себебі, шынында да миллиондаған ақпарат өмірімізді билеген заманда медиалық сауаттылық аса маңызды болып табылады. Медиасауатты болудың өзектілігі – дұрыс мағлұмат пен бұрыс мағлұматтың ара-жігін ажырата білуде, қазіргі заманның технологияларын дұрыс мақсатта қолдана білуде жатыр.

Дамыған дәуірде өмір сүру бізге әртүрлі әлеуметтік желілерді еркін қолдануға, еркін пікір білдіруге мүмкіндік беріп жатыр. YouTube, Instagram, Facebook сынды желілерде контент құрып жатқандардың саны қаншама. Біріншіден, медиа сауаттылық тақырыбын тереңінен оқып, зерттеу арқылы біз өзге ағымдағы контенттерден іргемізді аулақ ұстар едік. Яғни, қандай да бір ағымдағы жалған ақпар тарататын сайттарға кірмес едік. Жалған мәлімет адамның қоршаған орта жайлы көзқарасын өзгерте білетін қауқарға ие. Сондықтан да, күніне 2,5 квинтиллион байттан тұратын деректердің ішінен ең керектісін сұрыптап алуда медиалық сауаттылықтың маңызы зор.

Екіншіден, медиасауаттылық адамдарды алаяқтардың құрбанына айналуының алдын алады. Көптеген ғаламтордағы алаяқтар адамдарды алдап, қаражатын ұрлап, сан соқтырып кетіп жатқаны баршамызға мәлім. Егер біз алаяқтардың жалған ақпаратымен шынайы деректі салыстыра білсек, өмірімізге хакер атаулылардың кіруіне тосқауыл қоя алатын едік.

Үшіншіден, жастар, яғни Z ұрпақ уақыттарының көп бөлігін теледидардың немесе компьютердің алдында өткізуде. Пайдасыз контент жастардың өміріне ендеп алмасы үшін оларды мектепте ақпаратты дұрыс пайдалана білуге үйретудің маңызы зор. Мәселен, кейбір балалар медианың кемшіл тұстарынан хабарсыз болғандықтан, әртүрлі кері бағыттағы ойындарды ойнауға құмар бола бастады.

Қорытындылай келе, медиасауаттылықтың цифрлық қоғамда аса маңызды екендігіне дау жоқ. XXI ғасыр тұрғындарын медиасауатты тұрғындарға айналдырсақ, өміріміздегі медиа мен ғаламтор әлемінде туындап жатқан мәселелерден арылатын едік.

Медиасауаттылық менің ойымша, XXI ғасырдың басты талаптарының біріне айналған секілді.Негізінен медиа және сауаттылық екі сөздің қосылуы арқылы берілгендіктен ойыда терең.

Ең алдымен медиа сөзіне тоқталып өтер болсам, бұл сөздің мағынасы көп десем болады себебі, оны тек қана видео жағынан қарап емес кең қарасақ стильдің кез-келген түрі медиа терминына жатады.

Сауаттылық сөзіне келер болсам ол деген ана тілінді жазбаша және ауызша түрде жақсы әрі нақты түсіндіре алу. Сауаттылық – адамның одан әрі дамуын құруға болатын негіз. Кітапқа қолжетімділікті ашу арқылы адамзат жасаған білімді пайдалануға мүмкіндік береді.

Екі терминнің қосылуы арқылы шыққан бұл сөз жаңа жол , жаңа көзқарас алып келді деп ойлаймын.Қазақстан Республикасын қарайтын болсақ біздің ел дамушы мемлекеттердің қатарында болғандықтан , алға қояр мақсатымызда ерекше болуы қажет . Солардың бірі осы медиасауаттылық саласы және біз оны басқа қырынан ашу арқылы өзіміздің ойымызды кіргізуіміз қажет.

Қасым-Жомарт Тоқаев озық технология заманында медиа саласының мүмкіндіктері өте ауқымды екенін атап өткен болатын. Мемлекет басшысы журналистиканың жаңа дәуірінде ғаламтор желісі мен әлеуметтік желілерді айрықша рөліне тоқталып, ақпараттың ашық, жедел және қолжетімді болуы жетістіктің басты өлшемдеріне айналғанын айтты.

-Мемлекеттің әлеуетін нығайту, экономиканы дамыту, азаматтардың тұрмыс сапасын арттыру – бүгінде еліміздің алдында тұрған маңызды міндеттер. Отандық медиа-қауымдастықтың сындарлы негізде ұйысуы, журналистердің белсенді азаматтық ұстанымы, олардың кәсіби деңгейі және әділдігі – ақпараттық кеңістіктегі табысты жұмыстың негізгі шарттары. Мемлекет өз тарапынан БАҚ-қа қолдау көрсете береді, – деп атап өтті Президент. Мемлекет басшысының берген тапсырмасы медиасауаттылық саласына деген артып отырған үміті деп білеміз. Қазақстан Республикасын шет елдерге танытудың және дамыған 30 елдің қатарына кіруіміздің таптырмас бір жолы деп білемін .Сол арқылы елімізде бәсекелестіктің бір ұшын шығару себебі,бақталастық пен бәсеке бар сала әр дайым даму мен жалғасу үрдісінде болмақ.

Менің ойым медиасауаттылықты жаңа деңгейге көтеру арқылы мемлекетті жаңа қырынан көрсету және дамыту болып табылады.

Ең алдымен медиа деген сөзге анықтама бере кетсек. Медиа- ағылшынша “medium” сөзінің көпше түрі, ақпарат жеткізетін кез-келген коммуникация құралын осылай атауға болады. Яғни медиа дегенде біздің ойымызға: телеарналар, радио, газет- журналдар, жарнамалар, т.б. келеді. Медианы біз “жаңа медиа” және "дәстүрлі медиа" деп қарастырамыз. Дәстүрлі медиа- ол кез-келген ақпаратты жеткізетін бұқаралық ақпарт құралдары. Ал жаңа медиа сол дәстүрлі медианы заманауи технологиямен жаңаша түрде жеткізу болып табылады.

Енді технологияның қарыштап дамыумен енген медиасауаттылық ұғымы нені білдіреді? Медиасауаттылық дегеніміз- медиа мәтіндерді түсіну және талдау, оларды құру мүмкіндігі. Ақпараттық сауаттылық бұған ақпаратпен жұмыс істеу дағдыларын кешенін қосады- оны берілген критерийлер бойынша жіктеу, жинау, сүзу, бір түрден екінші түрге ауыстыру, берілген параметрлерге сәйкес ұсыну және т.б. Медиасауаттылық ол қазіргі заман талабы десек артық айтқандық болмайды.Себебі, адамзат қазіргі уақытта жан-жақты сауатты болмаса, өзіне де өзгеге де зияны тиері хақ. Медиасауаттылық анықтамаларында бірінші мән беретін нәрсе- адамның сыни ойлай білу қабілеті. Бұл шетінен барлығын сынау емес. Сыни ойлай білетін адам бір жақты пікірден аулақ болады, кез- келген ақпартты түрлі ракурстан талдай біледі. Бұл- негізі мектеп жасында қалыптасатын машық. Кішкентайынан кез-келген айтылған нәрсені сұраққа алып, шамасы келгенше талдай білетін балалардың уақыт өте келе сыни ойлау қабілеті қалыптасады. Міне, осы машықты бойына сіңірген бала медиасауаттылықтың негізін меңгерген десек артық айтқандық болмайды.
Қазіргі таңда ақпарт көздері өте көп. Және біз ол ақпарттың дұрыс я, бұрыс екенің анық білуіміз керек.

Ендігі кезекте негізгі сұраққа жауап берсек, яғни, “сандық дәуірдегі медиасауаттылық бұл неге маңызды?”. Жоғарыдағы айтылған ақпараттарға сүйене отырып, медиасауаттылық заман талабы дегім келеді. Медиасауаттылық адам өмірін жеңілдетеді. Түрлі кибербуллингден сақ болуға және арылуға пайдалы болады деп ойлайымын. Қазіргі заман талабын орындау біздің басты мітдеттеріміздің бір болып тұр.

Медиасауаттылық-заманнын басты талабы.Қазіргідей ақпараттар
ағынында адасып қалмау үшін адамға дұрыс пен бұрысты ажырататын арнайы білім керек. Бұл ретте XXI ғасыр адамы үшін
медиасауаттылықтың маңызы зор.Бізді қоршаған дижитал заманда ақпараттың қайдан, қандай мақсатпен шыққанын, қаншалықты сенімдi екенін анықтау одан сайын қиындай түсті.

Дегенмен, мойындағымыз келсе де, келмесе де, бұл бүгінгі күннің ең маңызды қабілеттерінің біріне айналды Медиасауаттылықты оқыту – бұл БҰҰ-ның Бала құқықтары жөніндегі. Конвенциясында бекітілген құқық. Қоршаған ортаны енді танып-біліп, дүниетанымы қалыптасып келе жатқан, болашақта толығымен технология дәуірінде өмір сүретін балаларға бұл, тіпті, өзекті. Медиасауаттылықты балаларды ақпараттан қорғау деп түсінуге әсте болмайды. «Баланың миын улайтын контент көрсетпеймін» деген желеумен теледидарды өшіріп, интернетті шектейтін ата-ананың әрекетімен ақпаратты айыра алатын ұрпақ тәрбиелеудің арасы жер мен көктей.Медиамен жұмыс істеу дағдылары мақсатты оқытусыз өздігінен дами алмайды, оларды жүйелі түрде қалыптастыру қажет. Мектептен тыс дағдылар көбінесе шектеулі және тек кейбір аспектілерді қамтиды. Отбасы және жүйелі білім білім алушылардың ақпаратты өңдеу тәсілдеріне және олардың білімді сыни тұрғыдан түсіндіруге дайын болуына айтарлықтай әсер етуі мүмкін.

Сонымен қатар мұғалімдер білім алушылардың санасына бір сұраққа бірнеше дұрыс жауаптар болуы мүмкін деген ойды жеткізе алуы керек. Өкінішке қарай, бізде медиасауаттылық өте төмен деңгейде. Басқаны айтпағанда, мектепте,сыныптастарымыздың арасында ақпаратты тексеруді, оның рас-өтірігіне көз жеткізіп алмай тұрып жариялауға болмайтынын, оған қоса медиа этиканың бар екенін түсіне бермейді.Онымен қоса,адам жасы ұлғайған сайын қосымша білім алуға құштар болмайды.Менің ойымша,БАҚ пен басқа медианың міндеті медиа және ақпараттық сауаттылық туралы жиі айтып, қоғамда медиа сауатты адамның жағымды тұлғасын қалыптастыруы керек.Адамзатты басқа тіршілік иесінен ерекшелеп тұратын ақылы мен санасы десек, сол екеуінің ортақ жемісі – сөзге келіп түйіседі. Ендеше осы тұрғыдан келгенде сандық дәуірдегі сауаттылықты игеру-бұл өте маңызды.

Each type of visual aid has pros and cons that must be evaluated to ensure it will be beneficial to the overall presentation. Before incorporating visual aids into speeches, the speaker should understand that if used incorrectly, the visual will not be an aid, but a distraction.

Planning ahead is important when using visual aids. It is necessary to choose a visual aid that is appropriate for the material and audience. The purpose of the visual aid is to enhance the presentation. Each type of visual aid has pros and cons that must be evaluated to ensure it will be beneficial to the overall presentation. Before incorporating visual aids into speeches, the speaker should understand that if used incorrectly, the visual will not be an aid, but a distraction. Planning ahead is important when using visual aids. It is necessary to choose a visual aid that is appropriate for the material and audience. The purpose of the visual aid is to enhance the presentation.

Қазіргі адамдар цифрлық технологиялардың бір бөлігі. Өз өміріңізді айналаңыздағы құрылғыларсыз, ұялы телефонсыз елестете аласызба? Бұл сұраққа жауап беру ойлануды қажет етеді. Ал әлемдегі жаңа технологиялық революция адам бойындағы қасиеттерден басқа, медиа саласындағы білімнің болуын қажет етеді.

Медиасауаттылық дегеніміз не? Бұл ақпараттық ғасырдағы мәліметті тауып, оны өз кәдене дұрыс қолдану. Ол белгілі бір компьютерлік залда отырып,бірнеше сағат жасап отыратын программисттік жұмыс емес, біз оны күнделікті өмірде жиі қолданамыз.Мысалы, Қазақстандағы әрбір ересек адамда бар «Каспи» бағдарламасы. Ол бізге көп мүмкіндіктер ашады, медиа біліммен қоса қаржылық сауаттылықты да дамытамыз. Ата-бабамызды қояйық, тіпті біз өзіміз осыдан 10 - 15 жыл бұрын тиынымыз қалтамызда сықырламай, ұялы телефонымыздың ішінде сақталып тұратынына сенбес едік. Римдік философ Сенека айтпақшы «Біздің ұрпақтарымыз мұндай айқын нәрселерді білмейтінімізге таң қалатын уақытта келеді» . Алайда, ғаламторда және теледидарда ақпаратты дұрыс қодану ережелері қанша рет айтылса да, ата-апаларымыз балаларына немесе немерелеріне сол жұмысты істетуге құмар. Ал үйреніп алған соң, медиа сауаттылықтың адам өмірін қалай жеңілдететініне көздері жетеді.

Медиа саласында сауатты адамдар жан-жақты дамыған болады, себебі бір нәрсені үйрену ізденісті қажет етеді. Жаңа заттарды үйренетін және көп деректер білетін жандармен сөйлесу қызығырақ болады. Сандық дәуірде заман ағынымен жүзіп, әрдайым өзгерістерге дайын болу керек. Және мәліметпен жақсы қарым- қатынас орнатып, саралап, ақпараттың қаншалықты шынайы екеніне көз жеткізу маңызды. Егер фейк , яғни қате ақпарат жолығып қалса, біздің әлем жайлы ойымыз өзгеріп кетуі мүмкін.

Тоқсан сөздің тобықтай түйіні ретінде «Біз жаңа істі қолға алғандықтан, басқаша ойланып, әрекет етуіміз керек»,-деген Авраам Линкольдің сөздерің неге айтып кетпеске. Медиасауаттылық XXI ғасырда өмір сүріп жатқан адам үшін ең маңызды қасиет деген қорытынды жасауда қателік емес.

Сандық дәуірдегі медиасауаттылық маңызды. Неге? Себебі біз күннен күнге дамып, еліміз көптеген өзгерістерге ұшырап жатыр. Даму- әлемдегі ең көп көтерілетін тақырыптың бірі.

Дәуір өзгеруде,заман жаңаруда, адамзаттың өмір-салты,жүріс тұрысы өзгеруде,мұның барлығы даму. Бір сатыда тұрып тоқтап қалмау маңызды.

Технология күн сайын таңдандыруда. Кеше болмаған нәрсе,бүгінде қол жетімді.Қазірдің өзінде адамзаттың 50% жұмысын робот жасайды десем қателеспеймін. Болашақта адамның 90% жұмысын толықтай робот жасайтын болады деген тұжырымдар бар. Бұл біздің дамуымыздың дәлелі.

Интернет. Біздің дәуіріміздің дамуына зор үлесін қосқан осы интернет желісі десек болады. Интернет желісі жаңа заманның бастамасы.Интернет бізге үлкен мүмкіндіктер береді.Біз үшін ол өте маңызды. Көптеген заттар интернетте қолжетімді.Бұрын ата-бабаларымыз хат жазып жақындарынан хабар алатын болса, қазір ұялы телефон арқылы алыстағы ағайын- туыстардан лезде хабар алуға мүмкіндік бар.Біздің өркендеуіміз тікелей бізге байланысты.

Сандық дәуірдің ерекшеліктері өте көп.Бұл дәуірде таңғаларлық жағдайлар болуда,бұрын соңды болмаған заттар пайда болып немесе ескі заттар жаңарып шығып жатыр. Өркендеуімізді кешегі дәуір мен қазіргі дәуірді салыстыра отырып байқай аламыз. Біздің еліміздің,әлемнің дамуына мен өте қуаныштымын.Алайда оныңда өзіндік кемшілітері болады.

Дұрыс бағытта даму маңызды,кері қарай кетіп қалмау қажет. Біз өзгергіміз келеді,жаңарғымыз келеді сондықтанда оның бәрін сырттан іздейміз,яғни басқа елдерден. «Әр үйдің салты басқа» демекші әр елдің өз өмір салты, жүріс-тұрысы болады. Басқалардан,яғни шет елдерден үлгі алу және оларға еліктеу деген екі түрлі нәрсе.Үлгі алу деген сол елдің жақсы әдеттерін алу,технология жағынан білім алу,іздену.Елікту дегеніміз сол елге сіңіп кету,яғни адамдар кейде үлгі аламын деп өзіндік ерекшеліктерін ұмытып жатады.

Сандық дәуірдегі – медиасауаттылық маңызды және қазіргі уақыттың басты рөлін алады.Медиасауаттылық-жаңа мүмкіндіктер алаңы.Жаңа айта кеткенімдей, қай бағытта дамысақта өзімізді жоғалтып алмайық!